सिंगापूराण

फायनली आमचं फ्लाईट सिंगापूरमध्ये लँड झालं.  बरीच वर्षे चांगी एअरपोर्टबद्दल ऐकून होतो आता पाहायला मिळेल याची एकसाईटमेंट होती.  अपेक्षेप्रमाणेच चांगी अवाढव्य आणि एकदम प्लिजंट होत.  ठिकठिकाणी शोसाठी निरनिराळे रंगेबिरंगी आकार आणि त्यासमोर हमखास फोटो काढणारे कुणी ना कुणी फॉरनर हे चित्र जाता जाता सगळीकडे दिसलं.  इथले एस्केलेटर्स आपल्या  इकडच्या  मॉलमधल्या एस्केलेटर्सच्या कमीत कमी दुप्पट उंचीचे होते म्हणजे त्या फ्लोअर्स मधल्या उंचीचा अंदाज आला असेल.  आम्हाला इमिग्रेशन काउंटरला पोहचायला बराच वेळ लागला.  तशी लाईन बरीच होती पण काउंटरसुद्धा खूप सारे होते.  इथले ऑफिसर्स बऱ्यापैकी प्रोफेशनल वाटत होते आणि सगळ्यांचा काळ्या रंगाचा एकच युनिफॉर्म होता. 

माझा नंबर आला तसा ऑफिसरने मला हसत वेलकम केलं. 

"शुबथ मेस्त्री", त्याने माझा पासपोर्ट पाहून विचारलं. 

"येस", मी म्हटलं. त्याने अर्ध्या नावाची काशी केलीच होती पण कमीत कमी आडनाव व्यवस्थित घेतलं होतं.  तरीही त्याच कौतुक वाटलं.  "दिस इज द फर्स्ट टाइम समवन हॅव प्रोनौऊन्स्ड माय नेम करेक्टली", मी असं म्हटल्यावर तो हसायला लागला.  त्याने केव्हांपर्यंत आहोत, इथून कुठे जाणार वगैरे प्रश्न विचारले.  त्याच्या सर्व  प्रोसिजर उरकून "थँक यु शुबथ.  वेलकम टू सिंगपोर.  एन्जॉय युअर हॉलिडेज", अस म्हणत त्याने पासपोर्ट माझ्यासमोर काउंटरवर ठेवला.  मीही त्याचे आभार मानत पुढे निघालो. 

एअरपोर्टपासून मेट्रो पकडण्यासाठी आम्हाला दुसऱ्या टर्मिनलला जायचं होतं आणि त्यासाठी एअरपोर्टचीच सर्व्हिस बस उपलब्ध होती.  आम्ही एअरपोर्टच्या गेटवर आल्या आल्या ती बस समोर दिसली.  काळ्या कलरची मुंबईत वापरल्या जाणाऱ्या एसी बसेसपेक्षा थोडी मोठी आणि शानदार अशा त्या बसमध्ये आम्ही चढलो.  दोन्ही ठिकाणचं अंतर पाचेक मिनिटांच असेल.  बस काचेची असल्याने बाहेर दिसणाऱ्या डोळ्यात भरतील अशा सर्व गोष्टींचं निरीक्षण करत होतो.  एअरपोर्टबाहेरचे सर्व रस्ते, बिल्डिंग फुलांनी सजवलेले होते.  रस्ते एकदम साफ व चकचकीत होते.  वर्दळ अशी नव्हतीच.  बसने आम्हाला एक्स्पो टर्मिनल ला आणून सोडलं.  तिथेच वर मेट्रो स्टेशन होत.   सिंगापूरचे डॉलर्स आम्ही भारतातूनच कन्व्हर्ट करून आणले होते.

"इथून 26 डॉलर्स पर हेडचा एक टुरिस्ट पास मिळतो जो पूर्ण सिंगापूरमध्ये ट्रेन बस कशानेही फिरण्यासाठी वापरू शकतो.  10 डॉलर डिपॉजिट आहे त्यामुळे ते उद्या परत मिळतील पास रिटर्न केल्यावर", अजयने माहिती दिली.  बस आणि ट्रेनमध्ये एकच पास हे ऐकून मला थोडं वेगळं वाटलं. आपल्याकडे प्रत्येक ठिकाणचं तिकीट वेगळं असतं.  काही काळापूर्वी बेस्टने डे-पास काढलेला आठवलं.  त्या पासवर दिवसभरात कोणत्याही बेस्ट बसमधून फिरण्याची मुभा असायची.  पण इकडच्या यांच्या कार्डच वेगळेपण म्हणजे हा प्रवासात कुठेही चालणार होता.  मेट्रोने मुंबईमध्ये बऱ्याचवेळा फिरणं झालं होतं.  इकडच्या मेट्रोची सिस्टम सुद्धा तशीच होती पण आपल्यासारखं त्यांच्या एन्ट्री आणि एक्झिट काउंटरला माणसं नव्हती आणि जिथे गर्दी होती तिथे माणसं सरळ त्यांच्या रांगेत जाऊन कार्ड पंच करून पुढे होत होती.  धावपळ अशी कुठे दिसली नाही.  मध्ये एकदोनवेळा आमच्या ग्रुपमध्ये एकदोघाची कार्ड ब्लॉक झाली होती.  पण तिकीट काउंटर बाजूलाच असल्याने लगेचच ते कार्ड ऍक्टिव्हेट करून मिळायचं.

पूर्ण सिंगापूरच्या ट्रेनलाईनच्या नकाशाची प्रत आम्ही एअरपोर्टवरून घेतली होती.  त्यात आपल्या मुंबईच्या लोकल लाईन्ससारखे वेगवेगळे मेट्रो लाईन्स दिसत होते.  इकडे आल्यावर लोकांना सगळं समजणं सोपं जावं म्हणून त्या नकाशाच्या बऱ्याच कॉपी एअरपोर्टवर ठेवल्या होत्या.  मेट्रो स्टेशन पूर्ण बंद अवस्थेत आणि वातानुकूलित होत.  प्लॅटफॉर्मला दरवाजे होते जेणेकरून मेट्रोचे दरवाजे आणि प्लॅटफॉर्मचे दरवाजे बरोबर एकत्र उघडायचे आणि माणसे आत जायची.  कुणीही त्या रुळावर उतरू शकत नव्हत.  अशीच पद्धत दिल्लीमध्ये सुद्धा आहे.  हे जनरली अंडरग्राऊंड मेट्रोसाठी वापरलं जात अशी माझी समजूत होती पण ती पुढे खोडुन निघाली.  प्रत्येक स्टेशनवर दोन तीन ठिकाणी त्या स्टेशन आसपासच्या लोकेशनचा एक मोठा मॅप एका लाईट बोर्डच्या स्वरूपात दिला होता.  जेणेकरुन स्टेशनला उतरल्यानंतर नेमकं कुठे जायचे आहे हे एका नवख्या माणसालाही सहज कळेल. 

आम्ही ट्रेनमध्ये चढलो.  तशी गर्दी फार नव्हती पण सीटसुद्धा रिकामी नव्हत्या.  आम्ही सहज चालत ट्रेनच्या पुढच्या बाजूला गेलो आणि समजलं की ही ड्राइवरलेस मेट्रो होती.  यांची ही पूर्ण सिस्टम बऱ्यापैकी ड्रायव्हरशिवाय चालते ऐकल्यावर माझ्या मनात हे कसं चालत असावं याबद्दल कुतूहल जाग झालं.  ट्रेनमधून उतरल्यानंतर जर लाईन चेंज करायची असेल तर ठिकठिकाणी अगदी स्पष्ट दिसतील आणि ज्याच्याकडे मॅप आहे त्याला सहज कळेल असे बोर्ड लावले होते.  कोणत्याही लाईनला गेल्यावर आमचं एकच कार्ड चालत होत.  आपल्याकडे प्रत्येक लाईनला जाण्यासाठी वेगळं तिकीट काढण्याऱ्या आम्हाला हे खूप सोपं वाटलं. 

आम्ही फेअरर पार्क या आमच्या स्टेशनकडे पोहचलो.  एस्केलेटर्सच्या साहाय्याने वर आल्यावर आता खरं सिंगापूर आम्हाला दिसायला लागल.  मोठे रस्ते,  उंच इमारती,  निरनिराळ्या पण शिस्तबद्ध पद्धतीत चालणाऱ्या गाड्या, डबलडेकर एसी बसेस सगळं एकदम चकाचक होत.  सिंगापूरच इतकं नाव का काढलं जात याचा अंदाज आला.  स्टेशनमधून बाहेर पडल्यावर मी सहज मागे वळून पाहिलं जसा आपल्याकडे मोठा रस्ता क्रॉस करण्यासाठी सबवे असतो तसा इंट्रन्स व त्याच्या वरच्या बाजुला "फेअरर पार्क" असा छोटा बोर्ड एवढंच दिसलं.  आपल्याकडचे लोकलचे अवाढव्य स्टेशन बघायची सवय असल्याने इथे या सबवेच्या आतून एवढ्या मोठ्या लाईन्स जात असतील हे तिथून आलो नसतो तर पटलं नसत.  जमेल तितक्या जागांचे फोटो मी टिपत चाललो होतो.  अजयला हॉटेलचा रस्ता माहीत होता.  आम्ही बॅगेज ड्रॉप करून लगेच जेवायला जाणार होतो.  तिथून सेंटोसा आयलंडचा प्लॅन होता.

हॉटेलमधली ऑर्डर घेण्याची सिस्टमसुद्धा मोबाईल मध्ये होती.  वेटरने आम्हाला एक कार्ड आणून दिल ज्यावर एक नंबर होता.  त्याने आम्ही जेवढं जेवण घेतलं त्याची ऑर्डर मोबाईलमध्ये घेतली.  काही गोष्टी बफेट फॉरमॅटमध्ये होत्या.  तिकडे गेल्यावर आम्हाला कार्डचा नंबर विचारायचे.  जेवण झाल्यावर काउंटरला बिल करायला गेलो आणि तिथे त्या माणसाने आमच्याकडून कार्ड घेतलं.  त्या कार्डचा नंबर टाकल्यानंतर आम्ही जेवढी ऑर्डर घेतली होती त्याच पूर्ण बिल सिस्टमवर आलं आणि त्याची टोटल अमाउंटसुद्धा.  बिल भरून आम्ही निघालो.

सेंटोसाला पुन्हा मेट्रोने जायचं होतं.  तिकडे पोहचयला आम्हाला 4 वाजले.  सहसा अख्खा दिवस तिकडे लोक काढतात तरी त्यांना वेळ पुरत नाही असं आम्ही ऐकलं होतं पण मुळात आमच्याकडे दोनच दिवस असल्याने पर्याय नव्हता.  स्टेशनवरतीच मॉलमध्येच टॉपला त्यांचं तिकीट काउंटर होत.  तिकीट काउंटरच्या बाजूला एक मोठी एल. इ. डी. स्क्रीन लावली होती ज्यात तिथे सेंतोसमध्ये असणाऱ्या निरनिराळ्या ऍट्रॅक्शनच्या जाहिराती आकर्षक पद्धतीने दाखवल्या होत्या.  ऍक्वारियम बघायचं हे तर आमचं ठरलं होतच पण त्याबरोबर अजून लेजर शो बघायचं ठरलं.  एवढ्या कमी वेळात आमचे दोनच ऍट्रॅक्शन होणार होते.  त्या मॉलपासून सेंटोसा आयलंडला नेण्यासाठी एक छोटी मेट्रो ट्रेन होती.  आम्हाला आयलंड समोर दिसत होत आणि जाणारी ट्रेनसुद्धा.  ट्रेन नुकतीच गेली होती आणि आमच्याकडे काही वेळ होता.  तिथे बाजूला असणाऱ्या टेरेसवर आम्ही गेलो.  ते टेरेससुद्धा कोणत्या ऍट्रॅक्शनपेक्षा कमी नव्हतं.  त्यावर निरनिराळ्या आकाराची बाहुली,  एक छोटा तलाव, समुद्राला लागून रेलिंग, समुद्रामध्ये एक मोठं क्रूझ, त्याच्या वरून जाणारी केबल कार, आणि रेलिंगच्या डाव्या बाजूला थोडं लांब सिंगापूर बंदर.  एखादी व्यक्ती इथे आल्यावर कशी रमेल याची पुरेपूर काळजी घेतली होती.

थोडा वेळ तिथे फिरल्यावर आम्ही मोनोसाठी परतलो.  एन्ट्री मारताना आम्हाला तिकीट म्हणून दिलेल्या पट्ट्या तिथे बसलेल्या बाईने आमच्या हातावर घड्याळासारख्या चिकटवल्या.  त्यावर बारकोड होता.  सेंटोसा फिरायला फ्री होत पण कोणतेही ऍट्रॅक्शन बघण्यासाठी ही बारकोडची पट्टी असेल याचा अंदाज आला.  मोनोमध्येसुद्धा लोक  शिस्तबद्ध रांगेत शिरले आणि तसेच उतरले.  मोनो पहिल्या स्टेशनला पोहचली आणि आम्ही खाली उतरलो.  पुढे त्याचे अजून दोन तीन स्टेशन्स होते पण ते चालत कव्हर होण्यासारखे होते.  खाली उतरून वर पाहिलं तेव्हा मोनोचा ट्रॅक आमच्या डोक्यावर होता आणि त्यावर मोनो उभी होती.  मोठमोठे स्ट्रक्चर्स एका नजरेत बसत नव्हते.  युनिव्हर्सल स्टुडिओच्या समोर आम्ही पोहचलो.  बाहेरच एक मोठ्या आकाराची पृथ्वी स्वतःभोवती फिरत होती जिच्यावर "UNIVERSAL" नाव मोठ्या अक्षरात दिसत होत.

"या स्टुडिओमध्ये हॉलिवूडमधल्या सगळ्या टॉपमोस्ट मुव्हीचे सेट आहेत.  पण यामध्ये फिरायला अख्खा दिवस लागतो", अजय ने माहिती पुरवली.  तसाही स्टुडिओ आमच्या प्लॅन मध्ये नव्हता.  पण त्या पृथ्वीजवळ फोटो काढण्यासाठी लोकांची कसरत चालू होती.  ज्यात कुठेतरी आम्हीसुद्धा होतो.  बाजूलाच ऍक्वारियम होता.  इथला  ऍक्वारियम टनेल फॉरमॅटमध्ये आहे हे माहीत होतं आणि तेवढीच अपेक्षा धरून आलो होतो.  पण हा पूर्ण ऍक्वारियम फिरायलाच आमचे जवळपास दोन तास कसे निघून गेले याच अंदाजच लागला नाही.  निघायची घाई नसती तर अजून दोनेक तास आम्ही आरामशीर काढले असते.  सुरुवातीला आत शिरल्यावर एक भिंतीच्या आकाराचा मोठा टॅंक दिसला.  छोटे मत्स्यालयातले टॅंक पाहिलेले असल्याने हा फिशटॅंक खूप मोठा वाटला.  बाजूला टनेल दिसत होता.  हा एवढाच ऍक्वारियम आहे असं वाटलं पण पुढे एक बाण दिला होता "More to see here".  या ठीकठिकाणी दिसणाऱ्या ऍरोला आम्ही फॉलो करत गेलो आणि नवनवीन जागी आम्ही हरवून जायला लागलो.  आत आम्ही जे पाहिलं त्यापुढे ते टनेल मला छोटं भासायला लागलं.  मोठ मोठे शार्क असलेला एक टॅंक, डॉल्फिनचा एक भला मोठा टॅंक, गोलाकार आकाराचा मोठा टॅंक, थिएटरच्या पडद्यासारखा पण त्यापेक्षाही कितीतरी पटीने मोठा असणारा असा एक टॅंक, चालताना पायाखाली दिसणारा एक टॅंक असे एक ना अनेक सरप्राईज आत लपलेले होते.  मला आठवल की तीन वर्षांपूर्वी तारापोरवाला मत्स्यालय रिनोवेट करून उघडत असताना अशा प्रकारचे फोटो वायरल झाले होते.  प्रत्यक्षात मात्र लोकांनी पाहिल्यावर त्यांचा हिरमोड झाला होता.  मी ते फोटो त्यावेळी पाहिल्यावर खुश झालो होतो आणि आता ते मी प्रत्यक्षात पहात अनुभवत होतो.

डॉल्फिनच्या टॅंक समोर उभे असताना शाळेतला डॉल्फिनचा एक धडा आठवला.  डॉल्फिन किती माणसाळलेला असतो हे डिस्कव्हरीमध्येसुद्धा खूप वेळा पाहिलं होतं.  डॉल्फिनला प्रत्यक्षात एवढ्या जवळून पाहण्याचा अनुभव खरोखर अवर्णनीय आहे.  एक डॉल्फिन तिथे टँकला असणाऱ्या लोखंडी दरवाजाला टक्कर मारण्याचा प्रयत्न करत होता.  दोन डॉल्फिन एकमेकांशी खेळत होते व खेळता खेळता ते आमच्या कितीतरी जवळ येऊन गेले. त्यांच्यात आणि आमच्यात फक्त त्या काचेच अंतर होत.  बऱ्याच वेळेला कोकणात फक्त डॉल्फिन दिसावा म्हणून सफर करावी लागते.  त्यात तो दिसेलच अस नाही.  फसवणुकीचे प्रकारही बरेच घडलेले ऐकले होते.  अशा वेळी टीव्हीमध्ये पाहिलेला डॉल्फिन आपल्यासमोर आहे हे पाहणं खूप आनंददायी होत.  तीच गोष्ट शार्कच्या बाबतीतही झाली.  अनेक प्रकारचे शार्क एकाच जागी पाहायला मिळाले.  इथे पूर्वी डॉल्फिनचा शो व्हायचा पण तो आता बंद होता.

त्या थिएटर सारख्या टँकसमोर तीन टप्प्यामध्ये बाल्कनी टाईप लोकांना उभं राहायला आणि बसायला जागा केली होती.  तो कुठेही उभं राहिलं तरी एका नजरेत भरत नव्हता.  त्या पडद्यावर एक वाघळं (स्टिंग्रे) अस लांबून ऐटीत आपले पंख हलवत समोर यायचं आणि काचेच्या जरा अलिकडून टर्न मारून पुन्हा काचेला समांतर पोहायच आणि पुन्हा वळून हळूहळू दिसेनास व्हायचं.  तिथे लागलेल्या सॉफ्ट म्युजिकवर बारीक अस ते वाघळं स्लो मोशनमध्ये मोठं होताना आणि अवाढव्य आकारच ते काचेला समांतर पोहताना आणि तसंच हळूहळू लुप्त होताना खूप भारी वाटत होतं.  त्याच्या जोडीला लक्ष वेधण्यासाठी शार्क आणि बाकी बरेच मासे होतेच.  ऑक्टोपस, जेली फिश, स्टार फिश, माशांच्या हजारो जाती, विषारी बेडकांचे प्रकार सगळं कसं एकाच जागी पाहताना डोळ्यांची मेजवानी झाली.  काही स्पेशल जातींच्या टॅंकच्या बाजूला आवर्जून त्या माशाची माहिती एका एल. इ. डी स्क्रीनवर दिसत असायची.  एका जागी व्हेल माशाच्या माहितीसाठी एक भिंत ठेवली होती.  बाजूला स्क्रीनवर त्याचे व्हिडीओसुद्धा दिसत होते. त्यांच्या अखत्यारीत असत तर आवर्जून त्यांनी त्यालाही तिथे ठेवला असता.  एक गोष्ट मला इथे आवर्जून जाणवली.  त्यांनी लोकांना फिरण्यासाठी प्रशस्त जागा ठेवली होती,  लोक एवढं चालताना दमतील म्हणून बसण्याची व्यवस्था ठिकठिकाणी केली होती,  प्रत्येक ठिकाणी सेम स्ट्रक्चर किंवा टॅंकची पद्धत येणार नाही याची काळजी घेतली होती, आत शॉपिंगची व्यवस्था केली होती व खाण्यापिण्याचीही व्यवस्था केली होती.  म्हणजे माणूस आत आला की तो लवकर बाहेर पडू नये याची पुरेपूर खबरदारी घेतली गेली होती. 

इथून बाहेर पडल्यानंतर आम्हाला पुढे लेजर शो बघण्यासाठी जायचं होतं.  तिथे जातानाही मध्ये बरेच काही न काही छोटे मोठे ऍट्रॅक्शन होतेच.  छोटे छोटे शॉप्स,  एका मोठ्या रस्त्याच्या मधोमध रस्त्याला समांतर झरा वाहत जाण्यासाठी एक रंगबेरंगी ओबडधोबड स्ट्रक्चर होत.  पूर्ण रस्ता ते मधोमधच होतं.  त्यामुळे त्यावर फोटो काढण्याचा मोह कुणाला आवरला नसता.  पुढे खूप मोठी सिहाची (मरलायन) दगडी मूर्ती होती.  तो रस्ता थोडा क्रॉस केला की एक उतरण आणि एखाद्या मॉलबाहेर मोकळी जागा असावी तशी थोड्या थोड्या अंतरावर पायऱ्या असणारी मोठी जागा होती.  त्यात उजव्या बाजूला एक बिल्डिंग ज्यावर लिहिलं होतं "नाऊ एनिवन कॅन फ्लाय (NOW ANYONE CAN FLY)".  मी कुतूहलाने ते पाहिलं.  एका मोठ्या नळीमध्ये गुरुत्वाकर्षणाची पातळी पूर्ण कमी करून त्यात माणसाला सोडलं जायचं जेणेकरून त्याचा पाय जमिनीवर लागणार नाही.  कन्सेप्ट खरोखर भन्नाटच होता. समोर "विंग्स ऑफ फ्लाय" चा 3D प्रकारातला पोस्टर दिसत होता.  ते आमच्या लेजर शो च नाव होतं. 

आत क्रिकेट स्टेडियमला बसण्यासाठी जस स्ट्रक्चर असत तस वाळूतच एकेक स्टेप वर केलं होतं.  त्या बसण्याच्या टेबल्समध्ये आणि त्यांच्या शो पॅसेजच्या बॉर्डरमध्ये एक ट्रक जाईल इतकं अंतर होत.  पॅसेजबॉर्डर पासून काही अंतरावर समुद्रात एक भल्यामोठ्या आठ दहा त्रिकोणी आकार एकत्र एकाला एक लागून लावले होते.  ते लाकडाच्या पट्ट्यांचे असल्यासारखे भासत होते.  तो शो काळोख पडल्यानंतरच असतो म्हणून ७.४० चा वेळ देण्यात आला होता.  काळोख पडल्यानंतर सुरुवातीला दोन कलाकार वाळूतून प्रेक्षकांना समांतर धावत आले आणि तिथल्या फोकस लाईटच्या प्रकाशात त्यांच्यातले संवाद सुरू झाले.  त्यानंतर ते पुन्हा धावत जाऊन डावीकडच्या झाडाआड गेले आणि नंतर तेच समोरच्या त्या लाकडी फळ्यांमध्ये (ज्यावर आता दगडाच्या आकारच प्रोजेक्शन केलं होतं) एनिमेटेड दिसायला लागले.  त्या फळ्यांच्या मागच्या बाजूने उंचच उंच पाण्याचे फवारे चालू झाले आणि त्याचा एक पडदा तयार झाला.  त्या पाण्याच्या पडद्यावर पुढचा पूर्ण शो लेजर प्रोजेक्शनने चालू होता.  अगदी नॉर्मल पडदयावर पाहावं तसं एनिमेशन त्या पडद्यावर दिसत होत.  माझी पाण्याच्या पडद्यावर एखादी कलाकृती पाहण्याची पहिलीच वेळ.   ते कारंजे बाजूला लागलेल्या म्युजिकवर नाचायचे.  चालू बंद व्हायचे.  मध्येच एखादा थरारक आगीचा गोळा वर उसाळायचा.   असा एकंदरीत पंधरा वीस मिनिटे तो खेळ चालू होता.  एका कथेच्या रुपातलं "विंग्स ऑफ टाईम" च प्रदर्शन वाखाणण्याजोगं होतं. 

इथून बाहेर पडल्यानंतर पुन्हा त्याच छोट्या मोनोने आम्ही मॉलमध्ये जाणार होतो आणि तिथून मेट्रोने हॉटेलवर.  या एवढ्या मोठ्या परिसरात आम्ही फिरलो होतो पण कुठेच कचरा किंवा घाण हा प्रकार आम्हाला अजिबात आढळला नाही.  वेगवेगळ्या देशातून एवढी माणसे तिकडे आली होती,  तिथे खाण्यापिण्यासाठीसुद्धा बरेच प्रकार होते पण कचरा टाकण्यासाठी जागोजागी सहज नजरेत येतील असे डस्टबिन होते.  त्यामुळे तो कचरा खाली टाकण्याची कुणाची टाप नव्हती.

दुसऱ्या दिवशी आमच्या नात्यातल्या एका काकांकडे जाण्याचा आमचा प्लॅन ठरला.  त्यासाठी सगळेच येणार नव्हते.  फक्त मी आणि प्रतिभा जाणार होतो.  आता एक दिवस पूर्ण इथे फिरल्यामुळे मला कॉन्फिडन्स आला होताच आणि शिवाय नकाशासुद्धा सोबत होता.  काकीनी तिथपर्यंत कसं यायचं हे सांगून ठेवलं होतं आणि त्यासाठी आम्हाला 3 ट्रेन बदलून जायचं होतं.  त्या नकाशामध्ये जंकशन स्टेशन्स व्यवस्थित कळत होते आणि प्रत्येक स्टेशनला प्रॉपर इंडिकेटर असतात हे मी पाहिलं होतं.

आम्ही दोघे निघालो.  एक ठिकाणी रस्ता पार करताना चौकात सगळ्या गाड्या सिग्नलला थांबल्या होत्या.  मी नेहमीच्या सवयीने रस्ता पार करण्यास निघालो तर प्रतिभाने मला हात धरून मागे ओढलं.  मी आजूबाजूला पाहिलं तर सगळी लोक रस्ता क्रॉस करण्यासाठी थांबली होती.  समोरचा "माणसांनी रस्ता क्रॉस करण्याचा" सिग्नल अजूनही रेड होता.  काही क्षणात तो ग्रीन झाला आणि सगळी माणसे निमूटपणे झेब्रा क्रॉसिंगवरून रस्ता क्रॉस करू लागली.  आम्हीही निघालो.  आपल्याकडे गाड्यांचा सिग्नल ग्रीन असताना आणि समोरून येणाऱ्या गाड्या दिसत असतानासुद्धा  धावतपळत हात दाखवत लोक रस्ता क्रॉस करतात आणि इथे एकही गाडी नसताना आणि एवढा छोटा रस्ता असतानासुद्धा कुणी पुढे गेलं नाही.  कदाचित इथल्या लोकांना घाई नसेल.  आपल्या लोकांना नेहमीच घाई असते. 

काकींनी दिलेल्या माहितीप्रमाणे आम्ही लिटल इंडियावरून आऊट्राम पार्क, तिथून ट्रेन बदलून जुरॉग ईस्ट आणि तिथून बुकीत गोमबॅक ला  व्यवस्थित पोहचलो.  आम्हाला कुणालाही काही एक विचारण्याची गरज भासली नाही.  तिथे बरोबर एक्झिटला काका आम्हाला भेटले आणि बसने जाण्याऐवजी शॉर्टकटने चालत जाण्याचा निर्णय आम्ही घेतला.  कारण चालण्याच्या निमित्ताने तिकडच्या बऱ्याच गोष्टी आम्हाला एक्सप्लोरपण करता आल्या असत्या.  खूप सुटसुटीत, वेल प्लान, हिरवागार आणि हवेशीर असा तो परिसर होता.

सिंगापूरमध्ये स्वतःचं अस काही पिकत नाही पण जे पूर्ण जगभरात पिकत ते यांना सहज मिळून जात.  सर्व भाज्या, फळे, धान्य यांना बऱ्याच शॉप्समध्ये उपलब्ध असत.  चालताना रस्तेही बरेच प्रशस्त होते.  बिल्डिंगच्यामध्ये छोटेछोटे गार्डन, ओपन जिम, जॉगिंग ट्रॅक होते.  काका एखाद्या बिल्डिंगच्या पॅसेजमध्ये घुसले की आम्हाला वाटायचं की हीच बिल्डिंग आहे पण तस नव्हतं.  "इथे सगळ्या बिल्डिंगचे पार्कींग लॉट असेच ओपन ठेवले आहेत त्यामुळे तुम्ही सहज इथून पार करून निघून जाऊ शकता.  फिरत जाण्याची गरज नाही",  काकांनी आमचा प्रश्न हेरला असावा.  सगळ्या बिल्डिंग सेम रंगाच्या आणि सेम आकाराच्या.  जास्त वर्दळ ही नाही आणि माणसे नाहीत असं पण नाही.  सगळं अगदी बॅलेन्स.  काकींनी घरासमोर खूप सुंदर झाडं लावलेली आहेत.  त्यांच्याकडे पाहुणचार मस्त झाला.  पण आम्हाला जास्त वेळ थांबता येणार नव्हतं कारण आमचे सगळे मित्र ठरलेल्या वेळेला पुन्हा हॉटेलच्या जागी भेटणार होते. 

"इथले रस्ते, बस स्टॉप आणि बिल्डिंग पाहिल्यात ना? अगदी नियमित सगळ्या गोष्टी इथे धुतल्या जातात.  तसा पाऊसही सारखा असतोच.  म्हणजे आता कडकडीत ऊन आहे तर पाऊस कधी येईल सांगता येत नाही.  एकाच दिवसात सगळे ऋतू अनुभवतो आम्ही", काकी सांगत होत्या.  त्यांची बिल्डिंग 30 वर्ष जुनी आहे हे कुणालाच पटलं नसतं कारण ती एकदम चकचकीत होती.  सरकार तिथल्या बारीक बारीक गोष्टींची नियमित काळजी घेत ऐकून बरं वाटलं. 

आम्ही पुन्हा लिटल इंडियाला यायला निघालो.  काकांच्या बिल्डिंगखालीच बसस्टॉप होता.  काकीनी मला एक ऍप दाखवलं.  तिथल्या कोणत्या स्टॉपवर बस किती वेळात येते याच इंडिकेशन त्यात होत.  आणि पुढे येणारी बस किती मिनिटांच्या अंतरावर आहे हेसुद्धा समजतं.  बस यायला थोडा उशीर होता.  समोरच रस्त्याच्या पलीकडे छोट्या गार्डनमध्ये संत्री गवतावर ठेवलेली पाहिली.  हा आपल्यासारखाच तंत्रमंत्र प्रकार आहे हे समजलं.  काकींना विचारल्यावर त्यांनी सांगितलं की चाईनीज लोकांमध्ये देवदेवस्की प्रकार खूप मानतात आणि इथे चाईनीज लोकांचं प्रमाण खूप जास्त आहे.  त्यामुळे त्यांच्या या गोष्टीसाठी प्रत्येक बिल्डिंगखाली सेपरेट जागा ठेवली आहे.  बाजूलाच एक काळा ड्रम सुद्धा होता ज्यात ते अमावस्येला काहीतरी जाळतात सुद्धा.  हे काहीतरी अनपेक्षितच होत.

बस मध्ये बसल्यावर काकांशी इथल्या नियमांबद्दल संवाद साधला.  आपल्याकडे सुद्धा नियम आहेत पण ते कितपत पाळले जातात हे आपल्याला ठाऊक आहे.  लांगकावीवरून जेव्हा आम्ही सिंगापूर फ्लाईट पकडली तेव्हा आम्हाला एक एन्ट्री फॉर्म भरण्यासाठी फ्लाईटमध्ये दिला गेला होता.  तो फॉर्म इमिग्रेशनला द्यावा लागतो असं सांगितलं होतं.  त्यावरही अगदी ठळक अक्षरात "DEATH FOR DRUG TRAFFICKERS UNDER SINGAPORE LAW (ड्रग व्यवहार करणाऱ्याला सिंगापूर कायद्यानुसार फाशीची शिक्षा आहे)" असं लिहिलं होतं.  मेट्रोमध्ये प्रवास करताना तुम्ही कुठेही बसलात किंवा उभे असाल तरीही तुम्हाला एक बोर्ड कायम दिसेल, "मेट्रोमध्ये काही खाताना किंवा पिताना आढळलात तर 500 डॉलर (रु. २५०००) दंड, धूम्रपान केलंत तर 1000  (रु. ५००००) डॉलर दंड, ज्वालाग्राही पदार्थ जवळ असतील तर डॉलर 5000  (रु. अडीज लाख)  दंड".   इथे रस्त्यावर थुंकल्यानंतरसुद्धा खूप दंड आहे असं ऐकलं होतं.  हे सगळं वाचल्यानंतर खरोखर हे पाळलं जात असेल का अशी उत्सुकता होती.  काकांनी होकारार्थी उत्तर दिलं.  "पूर्वी फक्त पैसेच घेत नव्हते तर असं कुणी कचरा करणार किंवा घाण करणार सापडलं की त्याला एक तारीख द्यायचे आणि त्या तारखेला त्याच्याबरोबर त्याच्यासारख्याच लोकांना एकत्र करून बीच वगैरे साफ करायला लावायचे."  ही शिक्षा थोडी गमतीदार होती.  पण हळूहळू लोकांना कडक शिस्त लागली आणि आता सिंगापूर एवढं स्वच्छ दिसण्यामागे तेच एक कारण होत.  "इथें दंडच असे आहेत की कुणी नियम तोडण्याचा विचार पण करत नाही.  ट्रॅफिकसाठी सुद्धा कडक नियम आहेत.", काकानी अजून माहिती पुरवली.  प्रवास करण्यासाठी त्यांच्याकडे डेबिटकार्डसारख एक कार्ड होत.  जे ट्रेन, बस कुठेही चालत होत आणि सरळ बँक अकाउंटमधून पैसे कट व्हायचे.

सिंगापूरला सायकल चालवणारे बरेच दिसत होते.  बसमधून उतरल्यावर स्टेशनला जाताना मला मध्ये एक सायकलचा स्टँड दिसला.  मी काकांना त्याबाबतीत विचारलं.  त्यांनी त्यांच्या मोबाईलमधल एक अँप्लिकेशन मला दाखवलं.  त्या सायकलच्या मागे एक बारकोड होता तो या अँप्लिकेशनमधून स्कॅन केला की सायकलच लॉक उघडत आणि तासाभराच भाडं यांच्या अकाउंटमधून कट होतं.  आपल्याला हव्या त्या लोकेशनला सायकल नेऊन लॉक करून ठेवून द्यायची आणि तिथून पुढे ती दुसरं कुणीही वापरू शकतो.  किती भन्नाट आयडिया आहे ही?  प्रदूषण नाही, ट्रॅफिक नाही, पेट्रोलचा खर्च नाही,  आणि एका जागेवरून दुसरीकडे जाण्याचा वेळही कमी आणि त्यातल्या त्यात व्यायाम होतो तो वेगळाच.  मला बऱ्याच ठिकाणी अशा पिवळ्या रंगाच्या सायकल दिसल्या होत्या.  त्याचा वापर मला आता समजला.  आपल्याकडे ठाण्यात असा कन्सेप्ट सुरू होणार आहे असं ऐकलंय.

"मुली रात्री कितीही वाजता घरी आल्या तरी इकडे भीती नाही.  त्याबतीत इथे खूप सेफ वातावरण आहे.  क्राईम रेट खूप कमी आहे इथे", काका सांगत होते.  इथले पोलीस स्टेशन्स मी हॉटेलच्या बाजूला पाहिले होते.  पूर्ण काचेच असल्याने आतलं सगळं स्पष्ट दिसायचं.  एखाद दोन पोलीस मी नेहमी तिथे पाहिले असतील तेवढेच.  तिकडे आम्हालाही रात्री फिरताना काहीच अनसेफ वाटलं नव्हतं.  गेल्या वर्षात सिंगापूरने सरप्लस पैसा कमावला म्हणून यावर्षीच्या बजेटमध्ये 21 वर्षे किंवा त्याहून अधिक वय असणाऱ्या लोकांना $300 प्रत्येकी असा बोनस मिळणार आहे अस सुद्धा काकांनी सांगितलं.  सरकार पैसा वाटतेय ही कुठेतरी अतिशयोक्ती वाटली म्हणून मी नेटवर चेक केलं तर ही घोषणा सिंगापूरच्या  अर्थमंत्र्यांनी केली अशी बातमी गुगलवर सापडली.  मेट्रो पकडण्यासाठी आम्ही एस्केलेटर्स वरून खाली येत असताना सगळे लोक डाव्या बाजूला शिस्तीत उभे होते.  हे मी गेले दोन दिवस पाहत होतोच.  उजव्या बाजूला ज्यांना घाई आहे ते पुढे निघून जायचे. आम्ही मेट्रो पकडली.  मेट्रोमधून येताना बऱ्याच लोकांच्या माना आपल्यासारख्या स्मार्टफोनमद्धे घुसलेल्या दिसल्या.  दहापैकी आठजण तरी त्यामध्ये होतेच.  प्रत्येकवेळी ट्रेन पकडल्यावर मी हे ऑब्जर्व केलं होतं.

काकां-काकीनी आम्हाला लिटल इंडियाला आमच्या मित्रांकडे सोडलं आणि ते निघून गेले.  आम्ही तिथून चालत आणि सिंगापूरच्या विकसित परिसराचा आनंद घेत पुढे निघालो.  मध्ये एक नदी लागली.  नदी म्हणजे आपल्यासारखे किनारे असलेली नाही.  दोन्ही बाजूला बिल्डिंगस, दुकाने आणि मध्ये दोन भिंतीच्या मधोमध धावणारी नदी.  त्यातून अधूनमधून टुरिस्टच्या छोट्या बोटी धावत होत्या. त्या नदीच्या एका बाजूने मोठी रेस्टॉरंटची लेन. त्या लेनमध्ये चालताना डावीकडे नदीच्या भिंतीच्या बाजूला छत्र्या आणि खुर्च्या मांडल्या होत्या.  उजव्या बाजूला रेस्टॉरंटच्या बाहेर काही टॅंक आणि टब ठेवले होते.  त्यामध्ये मोठे मोठे खेकडे, प्रॉन्स ठेवले होते.  कदाचित आपण स्वतः तिथले सिलेक्ट करून त्यांना द्यायचे असतील आणि ते मग त्याचाच पदार्थ बनवून देणार.  आम्हाला ते करायला वेळ नव्हता.  लेन संपल्यावर उंच बँकेच्या बिल्डिंग लागल्या त्यामध्ये आपल्याकडे दिसणारी स्टॅण्डर्ड चार्टर्ड बँकेची बिल्डिंगसुद्धा होती.  तिथून पुढे दुरवरूनच तीन बिल्डिंग दिसू लागल्या आणि त्यांच्यावर एक मोठी बोट.  त्यावर हॉटेल, स्विमिंग पूल, ओब्जर्वेशन डेस्क आहे असं अजाने सांगितलं. त्या बिल्डिंगच्या दिशेनेच पुढे चालत राहिलो आणि  मरलायनचा (सिंगापूरच आयकॉन ज्यात सिंहाच्या तोंडातून पाणी येत असत) स्पॉट आला.  तिथे खूप गर्दी होती.  मुख्य स्पॉट असल्यामुळे लोक तिकडे फोटो काढत होते.  तिथून ती बोट आणि "लंडन आय" नावाचा मोठा पाळणा स्पष्ट दिसत होता.  तिथे फोटो काढून आम्ही निघालो. पुढे एक आईस्क्रीमची रस्त्यावर गाडी दिसली ज्यात तो ब्रेडमधून आइस्क्रीम विकत होता.  रस्त्यावरच्या गाडीवरून आईक्रीम घेताना सुद्धा लोक तिथे घोळका न करता रांगेत उभं राहून आईस्क्रीम घेत होते.  आम्ही सुद्धा त्याचा आस्वाद घेतला.  तिथून पुन्हा लिटल इंडियामध्ये शॉपिंगसाठी आलो.  इथे लिटल इंडियामध्ये एक मुस्तफा मार्केट नावाचा मोठा मॉल आहे ज्यामध्ये सगळ्या गोष्टी मिळतात आणि तो २४ तास चालू असतो.  या मॉलमध्ये फिरण्याचा अनुभव वेगळा होता.  मॉल खूप मोठा असल्याने पूर्ण फिरता आला नाही पण जेवढा फिरलो तेवढा त्याचा अनुभव भन्नाट होता.  संध्याकाळची बस असल्याने आम्ही जेवून निघालो.

सिंगापूर जेमतेम आपल्या मुंबई एवढा देश.  म्हणजे देश, राज्य आणि शहर एकच.  इकडे आम्ही फक्त १.५ दिवस काढला असेल पण तिथलं राहणीमान एका वेगळ्या लेव्हलच होत.  इथल्या लोकांची शिस्त ही जबरदस्ती न वाटता त्यांच्या सवयीचा भाग वाटत होती.  इथले रस्ते, टोलेजंग इमारती, स्वच्छता, इथलं तंत्रज्ञान आणि लोकांनी (विशेषतः टुरिस्टने) आवर्जून जास्त वेळ काढावा यासाठी इथल्या प्रत्येक स्थळाच्या स्ट्रक्चर आणि मेंटेनन्सवर घेतलेली सरकारची मेहनत हे सगळंच वाखाणण्याजोग होत.  प्रत्येक गोष्टीची मांडणी एकदम प्रोफेशनल होती.  या गोष्टी आपल्याकडे होणार नाहीत असं नाही.  पण यासाठी लोकांची मानसिकता बदलणं खूप गरजेचं आहे.  "इथे थुंकू नका", असं लिहिलेल्या बोर्डलाच रंगवून टाकणाऱ्या आपल्या महाभागांना शिस्त लावण्यासाठी सरकारला स्वतःची जागा टिकवत बरेच कायदे लागू करावे लागणार आहेत.  शाळेत आपल्याला कडक शिस्तीचे सर आवडत नसायचे तसच आपल्या सरकारचं सध्या झालं आहे.

"स्वच्छ भारत" अभियानाच महत्व तिकडे गेल्यावर आणखी प्रकर्षाने जाणवलं.  शेवटी कायदे कितीही असतील जेव्हा प्रत्येक व्यक्ती स्वतःच कर्तव्य आणि देशाची गरज म्हणून ते मनापासून फॉलो करायला लागेल तेव्हाच होईल "सबका साथ, सबका विकास".

- सुबोध अनंत मेस्त्री

#sahajsaral